Başkanlık sistemi nedir? Türkiye'de başkanlık sistemi nasıl olacak?

Türkiye, 16 Nisan 2017'de halk oylamasında kabul edilen anayasa değişikliğiyle 24 Haziran 2018'den sonra yeni bir döneme girecek.

Kısa başlıklarla başkanlık sistemi;   -Buna göre, yeni parlamentoda milletvekili sayısı 550'den 600'e çıkacak. Bundan sonra TBMM ve Cumhurbaşkanı seçimleri 4 yıl yerine, 5 yılda bir aynı gün yapılacak. Cumhurbaşkanı seçilen kişinin partisiyle ilişiği kesilmeyecek.   -Siyasi parti grupları, en son yapılan genel seçimlerde toplam geçerli oyların tek başına veya birlikte en az yüzde 5'ini alan partiler ile en az 100 bin seçmen Cumhurbaşkanı adayı gösterebilecek. Bu hüküm, bu seçimde uygulanacak.   -Cumhurbaşkanı hakkında, bir suç işlediği iddiasıyla TBMM üye tam sayısının salt çoğunluğunun vereceği önergeyle soruşturma açılması istenebilecek.   -Yardımcıları ve bakanlar, Cumhurbaşkanı tarafından atanacak ve görevden alınacak. Bir veya daha fazla cumhurbaşkanı yardımcısı atanabilecek.   -Cumhurbaşkanına "devlet başkanı" sıfatı getirilecek. Devletin başı olan cumhurbaşkanına, yürütme yetkisi de verilecek.   -Cumhurbaşkanı, "devlet başkanı" sıfatıyla Türkiye Cumhuriyeti'ni ve Türk milletinin birliğini temsil edecek, anayasanın uygulanmasını, devlet organlarının düzenli ve uyumlu çalışmasını sağlayacak, yürütme yetkisine ilişkin konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabilecek.   -Bakanlıkların kurulması, kaldırılması, görevleri ve yetkileri ile teşkilat yapısı ile merkez ve taşra teşkilatlarının kurulması, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile düzenlenecek. TBMM, üye tam sayısının 5'te 3 çoğunluğu ile seçimlerin yenilenmesine karar verebilecek. (Yeni dönemde Meclis'te 600 milletvekili olacağı için, 360 milletvekili ile seçimler yenilenebilecek.)   -Yeni dönemde TBMM, "meclis araştırması", "genel görüşme", "meclis soruşturması" ve "yazılı soru" yollarıyla bilgi edinme ve denetleme yetkisini kullanacak, ancak "gensoru" denetleme yetkisinden çıkarılacak.   Başkan yargıya emir verebilir mi? Başkanlık sistemi yargı bağımsızlığına ve tarafsızlığına dayanmaktadır. Yargı organlarının üyelerinin seçilmesi veya göreve getirilmesinde yasama ve yürütme organlarının yetkisi arasında dengelenmiştir. Yargı mensuplarının atanması sürecinde nihaî yetkinin yasama organında olması, yargıyı başkanın etkisinden kurtarmaktadır.   Başkan istediği kişiyi dilediği yere atayabilir mi?   Başkanlık sistemi uygulayan ülkelerde kamu bürokrasisindeki bütün üst düzey atamalar (valiler, büyükelçiler, komutanlar, müsteşarlar vb.) yasama organının onayına bağlıdır. Bu nedenle başkan atamalarda tek yetkili merci değildir.   Meclis güçleniyor kanunları hükümet değil milletvekilleri teklif ediyor   • Kanun yapımında Meclis iradesi ön plana çıkıyor. • Meclis'in bilgi edinme ve denetim yolları korunuyor. Meclis araştırması, genel görüşme, Meclis soruşturması ve yazılı soru yöntemleri geçerliliğini sürdürüyor. • Yazılı soruya hükümet üyeleri tarafından 15 gün içinde cevap verilmesi anayasal hüküm haline getiriliyor. • Meclis'te hazırlanıp kabul edilen kanunu Cumhurbaşkanı'nın geri göndermesi durumunda da son söz Meclisin oluyor. •Meclis kanunu salt çoğunlukla aynen kabul edip tekrar gönderebiliyor. • Meclis'e ilk defa Hakimler ve Savcılar Kurulu için üye seçme hakkı getiriliyor.     Cumhurbaşkanlığı seçimi ve Meclis genel seçimi 5 yılda bir aynı gün yapılıyor   • Meclis seçimleri 4 yılda birden 5 yılda bire çıkıyor. • Meclis ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri aynı gün yapılıyor. • Cumhurbaşkanlığı seçiminde iki turlu doğrudan seçim sistemi uygulanıyor. • Bu yolla 5 yıllık kesintisiz istikrar dönemleri geliyor. • Halkın gündemi sürekli seçimlerle meşgul edilmiyor. • Erken seçim ihtimali azalıyor, kriz çözme ve uzlaşma kültürü ön plana çıkıyor. • Birlikte yapılan seçimler birlikte çalışma kültürünü de destekliyor.   Sorumlu Cumhurbaşkanlığı geliyor   • Cumhurbaşkanı'nın "sorumsuzluğu" ortadan kalkıyor, yani "yetkili ama sorumsuz" olmaktan çıkıyor. • Cumhurbaşkanı'na denetim ve cezai sorumluluk geliyor. • Cumhurbaşkanı şu anki anayasaya göre Meclisin dörtte üç oyuyla yalnızca vatana ihanetten yargılanabiliyor. • Şimdi ise hakkında herhangi bir suç işlediği iddiasıyla soruşturma açılabiliyor. • Hakkında soruşturma açılan Cumhurbaşkanı erken seçim kararı alamıyor. • Yeni sistemde Cumhurbaşkanı Meclise ve millete karşı sorumlu oluyor. • Bugünkü sistemde Cumhurbaşkanı'nın tek başına yaptığı işlemler yargı denetimine tabii değildir. • Yeni sistemde Cumhurbaşkanı'nın bütün iş ve işlemleri yargı denetimine açılıyor.   Cumhurbaşkanı'nın partisi ile ilişiği kesilmiyor   • Milletin doğrudan Cumhurbaşkanı'nı seçmesi ile birlikte Cumhurbaşkanı'nın siyasi sorumluluğu doğuyor. • Partili Cumhurbaşkanlığı ile siyaset daha samimi ve reel bir zemine kavuşmuş oluyor. • Parti kurulları ve kanalları Cumhurbaşkanlığı makamının halkla iletişimini ve ortak akıl ile politika oluşturmasını kolaylaştırıyor. • Bu durum siyaset üstü konularda tüm partilerle çalışmaya engel olmuyor. • Dolayısıyla seçime partili olarak girip seçilen Cumhurbaşkanı'nın partisi ile ilişiğinin kesilmesi gerçekçi değildir. • Cumhurbaşkanı'nın partili olması seçildikten sonra bütün milletin Cumhurbaşkanı olmasına engel değildir. (Bugünkü Başbakan ve Bakanlar gibi).   Yargının bağımsızlığı ifadesine "tarafsızlığı" da ekleniyor   • Yargının bağımsız olması yetmez, tarafsız da olması gerekir. • Tarafsızlığı anayasal hüküm haline getiriliyor • Anayasaya eklenen bu ibare yargıya olan güveni arttırıyor. • İleride yapılacak yargı düzenlemelerinde esas kabul edilecek. • FETÖ ve benzeri terör yapılanmalarının yargı içinde güç kazanması engellenecek.   Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu'na yeni düzenleme geliyor   • HSYK'nın yapısı ve seçim yöntemi değişiyor, adı Hakimler ve Savcılar Kurulu (HSK) oluyor. • Üye sayısı 22'den 13'e, daire sayısı 3'ten 2'ye düşüyor. • Adalet Bakanı ve Adalet Bakanlığı Müsteşarı'nın mevcut durumu korunuyor. • HSK'nın 4 üyesi, mevcutta olduğu gibi Cumhurbaşkanı tarafından seçiliyor. • HSK'nın çoğunluğunu oluşturan 7 üye ilk kez Meclis tarafından, nitelikli çoğunluk ile seçiliyor. • Meclise üye seçimi düzenlemesiyle demokratik meşruiyet güçlendiriliyor. • Yargı kurumu üyeleri arasında seçime dönük rekabet ve gruplaşma son buluyor, Meclisin iradesi öncelik kazanıyor. • Yeni düzenlemeyle FETÖ tipi yapılanmaların HSK'ya etki etme imkanı ortadan kaldırılıyor.     Türk tipi başkanlık sistemi nedir?   AK Parti'nin önerdiği Başkanlık sistemi birçok yönden ABD'deki modelden ayrılıyor. Başkan doğrudan halk tarafından 5 yıllığına seçilecek. Başkan olmak için 40 yaşında ve üniversite mezunu olma şartı korunacak. Bir kişi iki dönem başkanlık yapabilecek. Başkan, seçimler öncesinde başkan yardımcısını da halka açıklayacak. Sistemde üniter yapı korunacak, tek parlamento olacak. Ancak “3 yılda bir parlamentonun yarısının yenilenmesi” formülü üzerinde de çalışılıyor. Bu durumda, yenilenecek üyeler kurayla belirlenecek. Başkan Meclis'e değil sadece halka karşı sorumlu olacak. Bu nedenle güvenoyu ve gensoru uygulamaları kaldırılacak. Bu yolla başkan ve kabinenin düşürülmesi imkânı da olmayacak. Başkan kabinesini parlamento içinden seçmeyecek. Milletvekili olanlar bakan olamayacak. Amerikan sistemin farklı olarak büyükelçi gibi üst düzey bürokratlar başkan tarafından atanacak. Meclis onayı aranmayacak. Bütçeyi başkan hazırlayacak, Meclis'in bütçeyi attırma ya da eksiltme yetkisi olacak. Modele göre başkan, cumhurbaşkanının halen sahip olduğu yetkilerin yanı sıra bakanları da atayacak. Hükümetin olduğu gibi partinin yönetimi de başkana geçecek. Parti içinde başkan olduğu sürece partili kimliğinin sürebileceği, parti lideri olmayabileceği formülleri üzerinde de duruluyor. Başkan, vatana ihanet gibi belli başlı bazı suçlardan yargılanabilecek. Yargılamayı Yüce Divan sıfatı ile Anayasa Mahkemesi yapacak. Başkanı, Yüce Divan'a gönderme yetkisi ise Meclis'te olacak. Meclis, bu kararı nitelikli çoğunluk ile verecek. Başkan hakkında yargılama kararı verilmesi için 367 kabul oyu aranması planlanıyor. Bu başkanlık modelinin Ürdün modeli ile çok benzer olduğu da konuşulan diğer bir görüş. (Hatırlatalım Ürdün bir Krallık ve Kral tarafından yönetiliyor.) (KAYNAK: AjansHaber)